چک چیست؟
به عبارت ساده‌تر، چک یک نوشته است که از طریق آن صادرکننده به خزانه پول، مانند بانک، حکم می‌کند که تمام یا بخشی از پول موجود در حساب خود را به صاحب چک بپردازد. برای نوشتن و تحویل چک، نکاتی را باید مد نظر قرار داد: صادرکننده چک باید متن چک را کاملاً صحیح و بدون خط‌خوردگی کامل کند. مهم‌ترین مورد در این مسئله، نوشتن مبلغ مورد نظر هم به صورت عدد و هم به صورت حروف، نوشتن تاریخ هم به صورت عدد و هم به صورت حروف، نوشتن صحیح محل صدور چک و همچنین امضای آن است.
چنانچه چک قلم‌خوردگی داشته باشد، باید واژه یا مبلغ درست را می‌توان در پشت چک نوشته و همراه با امضا آن را معتبر و تأیید کرد.
لازم به ذکر است که چک، فقط همراه با امضا دارای اعتبار است و مهر یا اثر انگشت به جای امضا، قابل پذیرش نیست. به همین دلیل در بانک‌ها در زمان ارائه چک، در آغاز امر امضای درج شده در چک را با نمونه امضای دارنده حساب، تطبیق می‌دهند.
همچنین باید گفت که در زمان صدور و تحویل چک واجب است که موجودی حساب جاری صادرکننده چک، به اندازه مبلغ موجود در چک و یا بیشتر از آن باشد.
مبلغ مندرج در چک را باید به محض تحویل آن به بانک – و چنانچه جز موارد چک برگشتی نباشد – به گیرنده آن پرداخت کرد. اگر صادرکننده چک برای بانک شرط خاصی را قید کرده باشد، بانک بدون مشورت با وی و بدون توجه به شرط مورد نظر نباید این وجه را پرداخت کرد.
چک صیادی چیست؟
ارکان چک
بر اساس قانون چک، هر چک دارای ارکانی است و برای صدور هر برگ چک، سه رکن مهم وجود دارد؛ بنابراین، ارکان چک را با هم مرور می‌کنیم:
صادرکننده چک
اولین رکن چک، صادرکننده آن است. در حقیقت، او کسی است که دارنده حساب است و برگ چک را کامل و امضا می‌نماید.
دارنده چک
دومین رکن چک، دارنده آن است. دارنده چک، فردی است که صادرکننده و دارنده حساب، چک را به نام او صادر کرده است. چک را می‌توان در وجه فرد مشخصی حواله کرد و یا اینکه آن را در وجه حامل صادر کرد، همچنین باید گفت فردی که چک از طریق وراثت و یا پشت‌نویسی، به او انتقال داده شده است نیز دارنده چک به حساب می‌آید. بر اساس قانون، فقط دارنده چک توانایی و اختیار شکایت کیفری از چک برگشتی را دارد.
مُحال علیه چک
سومین رکن چک، محال علیه نام دارد. در سندها و مدارک تجاری، محل به معنی پول است. چک بی محل، به معنای چکی است که حساب آن، خالی است. محال علیه، به محلی گفته می‌شود که پول چک یا اعتبار آن، در آنجا است و محافظت می‌شود. محال علیه در واقع، همان بانک است.
در نهایت، نکته ضروری این است که ثبت چک در سامانه صیاد ضروری و اجباری است و مطابق با این اصل، قابل پیش‌بینی است که میزان و تعداد چک‌های برگشتی صادر شده، به میزان قابل توجهی پایین بیاید؛ البته این امر، به شرطی امکان‌پذیر است که با طریقه صدور چک در سامانه صیاد آشنا شویم و از قوانین مربوطه پیروی کنیم.
مفقودی چک
مفقودی چک
انواع چک
تعدادی از مهم‌ترین انواع چک به شرح زیر است:
چک عادی
چک عادی یک نوع چک است که دارنده حساب، آن را در وجه فرد یا افراد دیگری صادر می‌کند. این نوع چک، دارای اعتبار پرداختی خاصی نیست و فقط به اعتبار دارنده حساب، می‌توان به آن اعتماد کرد و باید آن را در سامانه صیاد ثبت کرد.
چک تضمین شده یا بانکی
نوع دیگری از چک است که از طریق بانک به درخواست مشتری صادر می‌شود. این نوع چک، در وجه خود بانک و یا یکی از شعبه‌های آن صادر می‌شود. از مزایای این نوع چک، تضمین پرداخت وجه از طریق بانک را می‌توان نام برد.
چک تأیید شده
این نوع چک ها، دارای اعتبار پرداختی بالاتری هستند، چون بانک دارنده چک را از وجود وجه مندرج بر روی چک در حساب، با خبر می‌کند و آن را تأیید می‌نماید. به این تصورت که حساب صادرکننده چک را به اندازه مبلغ قید شده در چک جدا و آن را مسدود می‌کند و وجه فقط به دارنده چک پرداخت خواهد کرد.
چک رمزدار یا بین بانکی
این نوع چک به درخواست مشتری و از طریق بانک، برای یکی دیگر از بانک‌های سطح کشور صادر می‌شود و موجب انتقال پول، از یک حساب مشتری، به حساب دیگر در بانک دیگر می‌شود. این چک ها باید همراه با رمز صادر شوند.
چک سفید امضا
چک سفید امضا نوعی چک است که صادرکننده آن را امضا می‌کند اما نام دارنده چک، تاریخ چک و موارد دیگر آن نوشته نشده است.
چک مدت‌دار
چک مدت‌دار یا وعده‌دار نوعی چک است که در زمان صدور برای تاریخ دیگری صادر می‌شود و تاریخ صدور آن با تاریخ سررسید آن تفاوت دارد. به عنوان مثال تاریخ صدور چک، 15/ 11/ 98 و تاریخ سررسید آن، 05/05/ 99 باشد.
چک مسافرتی
نوع دیگری از چک‌ها، چک مسافرتی است که در اصلاح عامیانه به آن تراول چک، گفته می‌شود. در حقیقت، نوعی چک است که از طریق بانک صادر می‌شود و دارای مبلغ مشخص است.
مراحل اعلام گم شدن چک و اقدام های مربوط به آن
در زمان گم شدن چک می‌بایست مراحل مربوط به اعلام مفقودی چک را انجام داد. در وهله اول، دارنده چک، با مراجعه به بانک حکم عدم پرداخت چک را درخواست می‌کند.
پس از آن به مراجع صالح مربوط به شکایت از چک گم شده (شورای حل اختلاف یا دادسرا) رجوع می‌کند و مجدداً برگه مفقودی صادر شده و برگه شکایت از چک گم شده را به بانک تحویل می‌دهد. در صورتی که دادگاه گم شدن چک را تأیید کند، چک مفقود را باطل می‌کند.
در هنگام گم شدن چک، در صورتی که اقدامات لازم انجام نشود، احتمال سوءاستفاده از چک و مشکلات دیگر افزایش می‌یابد؛ بنابراین پس از مفقود شدن چک یا گم شدن آن به هر دلیلی، صادرکننده آن باید برای اعلام مفقودی آن اقدام کند و این امر دارای مراحل خاص خود است.
مفقود شدن چک از اتفاقاتی است که امکان دارد برای هر فردی پیش بیاید. مفقود شدن آن ممکن است به خاطر سرقت، جعل، گم شدن و یا کلاهبرداری باشد. در هر صورت، به این علت که با مفقود شدن آن خطر سوءاستفاده‌های احتمالی وجود دارد، در نتیجه صاحب چک باید پس از مفقودی، بدون معطلی مفقود شدن را اعلام کند و با گذراندن مراحل مربوط به آن، مشکل را حل کند.
مراحل اعلام مفقودی چک عبارت‌اند از:
رفتن به بانک و تکمیل فرم تقاضای حکم عدم پرداخت از جانب بانک (مسدود کردن حساب). انقضای این حکم، فقط یک هفته است.
رجوع به محاکم قضایی صالح مربوطه، در طول مدت این یک هفته و تقاضای اخذ گواهی مفقود شدن چک و همچنین درخواست رسیدگی به جریان مفقودی آن. این درخواست و صدور گواهی مفقودی مربوط به چک مورد نظر، توسط دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه تقدیم می‌شود.
در مرحله آخر نیز باید گواهی مفقودی چک که از سوی مراجع قضایی صادر شده است و همچنین برگه اعلام شکایت را برای تمدید مهلت یک هفته‌ای به بانک تحویل داد.
دستور عدم پرداخت به بانک چیست؟
همان‌طور که گفته شد، مفقود شدن چک ممکن است دلایل متعددی داشت باشد، مانند: سرقت، گم شدن عادی آن، کلاهبرداری، جعل و موارد دیگر. بر اساس ماده 14 قانون صدور چک، پس از مفقود شدن چک، شخص صادرکننده باید به صورت کتبی به بانک مربوطه دستور عدم پرداخت را تحویل دهد.
بانک نیز پس از ارزیابی و احراز هویت این شخص، در صورتی که پیش از این هیچ‌کس آن چک را به بانک ارائه نداده باشد، از پرداخت وجه آن جلوگیری می‌کند و با ذکر دلیل موجه، گواهی عدم پرداخت را صادر می‌کند.
پس باید گفت که نخستین اقدام در مراحل مربوط به اعلام مفقودی چک، این مورد است که صادرکننده باید با مراجعه به بانک و تکمیل فرم مخصوص در آنجا، به صورت کتبی دستور عدم پرداخت را ارائه می‌کند. در این شرایط باید بانک حساب مورد نظر را برای مدت یک هفته مسدود کند و در این هفت روز، صادرکننده برای تمدید مهلت مذکور باید با مراجعه به مراجع قضایی، گواهی مفقودی چک را اخذ کند و آن را به بانک ارائه دهد.
مراجعه به مراجع قضایی برای مفقودی چک
مرحله دوم پس از دستور عدم پرداخت، این است که طی مدت یک هفته‌ای که حساب توسط بانک مسدود شده است، دارنده چک باید با مراجعه به مراجع قضایی صالح، گم شدن چک را اعلام کند و پرونده را تشکیل دهد؛ پس از آن گواهی مفقودی چک را از آن مرجع اخذ کند.
در حقیقت باید گفت که در حال حاضر این مرجع برای اعلام مفقودی چک و دریافت گواهی آن، در حالت معمولی و تا مبلغ بیست میلیون تومان، شورای حل اختلاف است و چنانچه مبلغ چک بیشتر از بیست میلیون تومان باشد، مرجع صالح برای این امر دادگاه عمومی است.
لازم به ذکر است که رفتن و کمک گرفتن از شورای حل اختلاف، فقط مربوط به زمانی است که چک گم شده باشد، اما در صورتی که چک به سرقت رفته و یا جعل شده باشد، باید اقدامات را در دادسرا پیگیری کرد؛ حتی در صورتی که مبلغ مندرج بر روی چک بیست میلیون تومان هم کمتر باشد.
دعاوی الزام به تنظیم سند رسمی
بیشتر بخوانید:دعاوی الزام به تنظیم سند رسمی
ارائه گواهی به بانک برای مفقودی چک
گام سوم در اقدامات مربوط به اعلام مفقودی چک، این است که پس از اخذ گواهی مفقودی چک از مرجع مرتبط، می‌بایست طی مدت یک هفته از زمان صدور دستور عدم پرداخت، گواهی مورد نظر از را به بانک تسلیم کرد. اگر شخص درخواست دهنده گواهی مذکور را به بانک تحویل ندهد و پس از گذشت یک هفته چنانچه دارنده چک درخواست دریافت وجه را داشته باشد، بانک مجاز است که وجه چک مفقود شده را به او پرداخت کند.
پس از تحویل برگه اعلام مفقودی چک به بانک، بانک موظف است وجه مندرج بر روی چک را تا تاریخی که تکلیف پرونده در مرجع مربوطه تعیین نشده است، در یک حساب مسدود حفظ کند و از پرداخت وجه به دارنده چک خودداری نماید کند. لازم به ذکر است که چنانچه دادگاه، مسئله مفقود شدن چک را تأیید نماید، ممکن است حکم باطل شدن چک را صادر کند.
در حال حاضر دولت تدابیری اندیشیده است تا در زمینه صدور دسته‌چک و مسائل مربوط به آن، مشکلات گم شدن چ تا حد زیادی کاهش یابد. یکی از این تدابیر، خدمات مربوط به سامانه صیاد است که ثبت چک در این سامانه باید ثبت شود. همچنین صدور چک در وجه حامل نیز ممنوع شده است.
مفقودی چک
سامانه اعلام سرقت و استعلام چک
لازم به ذکر است برای افزایش سرعت روند اعلام مفقودی چک می‌توان از طریق سامانه تازه تأسیس ساد ۲۴ استفاده کرد و از این طریق احتمال وصول چک توسط افراد سودجو را کاهش داد. نکته مهم دیگر که باید به آن توجه شود این است مراحل مذکور در فوق را برای چکی مفقودی انجام داد.
ساد ۲۴، یک سامانه فعال در زمینه اعلام سرقت، مفقودی و استعلام چک بانکی در ایرانی است و هدف آن جلوگیری از کلاهبرداری و یا جعل چک‌های سرقتی و یا به طور کلی چک‌های مفقودی است. ثبت چک‌های سرقتی یا مفقودی در سامانه ساد 24 باعث می‌شود که از معامله یا انتقال آنها در بین مردم جلوگیری و از سو استفاده کلاهبرداران پیشگیری شود. ساد ۲۴ معاملات را برای مردم امن می‌کند و کسب و کار آنها را رونق می‌دهد. این سامانه باعث می‌شود که مردم با آرامش خیال از معامله با دسته‌چک استفاده کنند.
برای استفاده از سامانه ساد 24 باید به آدرس زیر مراجعه کرد:
www.sad24.ir
اثبات مفقودی چک
جهت ثابت کردن مفقودی چک می‌توان مطابق با شرایط از دلایل زیر استفاده کرد:
با استفاده از شهادت شهود. در صورت وجود شاهد برای مفقودی
از طریق گزارش پلیس. امکان دارد چک سرقت شده باشد و پلیس از آن آگاهی داشته باشد
به کمک نشر آگهی. دارنده چکی که مفقود شده است، می‌تواند مفقودی چک خود را از طریق انتشار در روزنامه به صورت رسمی اعلام نماید.
سوء استفاده از قوانین چک مفقودی و سرقتی
مسئله دیگری که درباره چک مد نظر است و قانون برای پیشگیری از آن مقدماتی را در نظر گرفته است، سوءاستفاده بعضی از صاحبان چک‌ها برای پیشگیری از نقد شدن چکی است که صادر کرده‌اند. اشخاصی هستند بدون هیچ دلیل موجه و با توجیهات شخصی به بانک می‌روند و مانع از نقد شدن چک خود جلوگیری می‌کنند.
در این شرایط چنانچه ثابت شود که شخص مذکور بدون دلیل منطقی این اقدام را انجام داده است، وی به مجرم شناخته می‌شود و مراجع مرتبط با او برخورد قانونی خواهند داشت. طبق ماده 7 قانون چک شخصی که این رفتار را داشته است، علاوه بر اینکه باید وجه چک را پرداخت کند، همچنین ملزم به پرداخت همه خسارت‌های صاحب چک نیز خواهد بود.
شرایط قانونی مرتبط با طریقه ثابت کردن مفقودی چک برای افراد این اختیار را فراهم کرده است تا از مشکلات مربوط به آن پیشگیری کنند.
در صورت مفقودی یا سرقت چک دارنده آن چگونه وجه چک را دریافت کند؟
چنانچه صاحب چک عادی، پس از اعلام مفقودی یا سرقت چک و یا اینکه اگر از طریق جرم چک را به دست آورده باشد، قصد دریافت وجه چک را داشته باشد، باید علیه صادرکننده چک اقامه دعوی کند و اگر اسنادی برای دریافت و مفقود شدن چک داشته باشد و آنها را ارائه کند، دادگاه می‌تواند با بررسی اسناد و انتشار آگهی حکم لازم را صادر کند.
*قانون جدید چک (ثبت چک در سامانه صیاد و هر آنچه باید در مورد آن بدانید) برای پیشگیری از جرایم رایانه ای وضع شده که اطلاع از آن برای دارندگان چک لازم است.
دیدگاه خود را بنویسید